Secondary trauma လို့ အများကခေါ်ဆိုကြတဲ့ “secondary traumatic stress” ဟာ တခြားသူတစ်ဦးရဲ့ ထိခိုက်ဒဏ်ရာ၊ နာကျင်မှု၊ သမိုင်းကြောင်းတွေကို နားထောင်ရတာ၊ ကြုံတွေ့ရတာကြောင့် ကိုယ်တိုင်ဖြစ်ခဲ့သလိုခံစားရတဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဒဏ်ရာတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။

 

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာအထောက်အကူပြုသူတွေ၊ စောင့်ရှောက်သူတွေ၊ ဆရာဝန်တွေနဲ့ သတင်းသမားတွေမှာ အများဆုံးဖြစ်တတ်သလို ခုလိုကာလမှာ သဘာဝဘေးဒဏ်သင့်ပြည်သူတွေ၊ ကယ်ဆယ်ရေးသမားတွေနဲ့ သတင်းမီဒီယာတွေကို ဆက်တိုက်ကြည့်ရှုနေသူတွေမှာလည်း ရရှိတတ်လို့ သတိထားဖို့လိုအပ်ပါတယ်။

 

Secondary trauma ရသူတွေမှာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း၊ အာရုံစူးစိုက်ရခက်ခြင်း၊ ပင်ပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း နဲ့ အိပ်စက်ခြင်းပြဿနာလို ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာလက္ခဏာတွေလည်း ရှိတတ်ပြီး PTSD နဲ့ဆင်တူတဲ့လက္ခဏာတွေလည်း ပြသတတ်ပါတယ်။

 

Secondary trauma ရဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လက္ခဏာတွေကတော့ စိတ်ဖိစီးမှု (anxiety)၊စိတ်ကျရောဂါ (depression)၊ အိပ်စက်မှုပြဿနာ (Sleep Disorder)၊ မမြင်ချင်တဲ့ပုံရိပ်တွေ မြင်မိ တွေးမိနေခြင်း (intrusive thoughts or flashbacks)တို့ဖြစ်ပါတယ်။

ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာလက္ခဏာတွေကတော့ – အလွန်မောပန်းတာ(fatigue)၊ ကြွက်သားနဲ့အဆစ်အမြစ်တွေ ကိုက်ခဲနာကျင်တာ(Muscle aches and joint pain) ၊ ခန္ဓာကိုယ်ခုခံအားကျဆင်းပြီး ဖျားနာလွယ်တာ(Immune system impairments)၊ နှလုံးခုန်မြန်တာ(Increased heart rate) ၊ အသက်ရှူကြပ်တာ(Difficulty breathing)၊ စားသောက်မှုပုံစံပြောင်းလဲလာတာ(Changes in eating habits) တို့ဖြစ်တတ်ပါတယ်။

 

ကိုယ်က အကြောင်းရင်းတိတိကျကျမရှိဘဲ စိတ်ဆင်းရဲသလိုခံစားရတာ၊ အလွယ်တကူတုန်လှုပ်နေတာ၊ လူမှုဆက်ဆံရေးကရှောင်ဖယ်နေတာ၊ အလုပ်တွေကို စိတ်မပါတော့တာနဲ့ စိတ်တိုလွယ်လာတာတွေဆို Secondary Truama ကြောင့်ဟုတ်မဟုတ် သေချာစစ်ဆေးဖို့အတွက် နီးစပ်ရာစိတ်ရောဂါကုဆရာဝန်တွေနဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေးပညာရှင်တွေကို မေးမြန်းအကြံယူဖို့လိုပါတယ်။

 

Secondary Trauma မရအောင် လုပ်ဆောင်ရမည့်အချက်များ

ကိုယ့်စိတ်ခံစားချက်ကို ဂရုစိုက်ပါ။

မိမိစိတ်ခံစားမှုတွေကို ဂရုစိုက်ပြီး စိတ်ဖိစီးမှု၊ စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း၊ အိပ်မပျော်ခြင်း စတဲ့ လက္ခဏာတွေကို စောင့်ကြည့်ပါ။ ခံစားချက်တွေကို ယုံကြည်ရသူတွေနဲ့ မျှဝေပါ။

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ သက်တောင့်သက်သာရှိပါစေ။

ကယ်ဆယ်ရေးလုပ်ငန်းတွေ လုပ်ဆောင်ပြီးတာနဲ့ တနေ့တာဖြစ်ရပ်တွေကို ပြန်မတွေးမိစေဘဲ သက်တောင့်သက်သာ နားတတ်ဖို့လိုပါတယ်။ Journaling ရေးခြင်း၊ ငြိမ့်ငြောင်းတဲ့ဂီတကို နားထောင်ခြင်း၊ အသက်ရှူလေ့ကျင့်ခန်းပြုလုပ်ခြင်းတို့ လုပ်ဆောင်ပါ။

အလွန်အကျွံမလုပ်မိဖို့ သတိပြုပါ။

မိမိခန္ဓာကိုယ်နဲ့ စိတ်ခံစားချက်က တတ်နိုင်တဲ့အတိုင်းအတာထိပဲ တာဝန်ယူပါ။ လိုအပ်ရင် တခြားသူတွေကို တာဝန်မျှဝေပေးပါ။

ကျန်းမာကြံ့ခိုင်အောင် နေပါ။

အာဟာရရှိတာစားဖို့၊ အိပ်ရေးဝဝအိပ်ဖို့ လိုအပ်သလို အားလပ်ချိန်တွေမှာ တအားမပြင်းထန်တဲ့ အားကစားတွေလုပ်နိုင်ပါတယ်။ ကယ်ဆယ်ရေးလုပ်ငန်းတွေ လုပ်ဆောင်နေချိန်မှာလည်း ရေများများ သောက်ပါ။

မဖြစ်မနေ သတိထားရမယ့် လက္ခဏာတွေ

ပုံမှန်မဟုတ်ဘဲ စိတ်တိုတာ၊ စိတ်ဖိစီးလာတာ၊ အလုပ်ဆက်မလုပ်ချင်တာ၊ အိပ်မပျော်တာတွေ ဖြစ်လာရင် ကျွမ်းကျင်သူတွေနဲ့တိုင်ပင်ပါ။ မိမိလုပ်ငန်းတာဝန်တွေကို ခေတ္တရပ်နားပါ။